Башкирские народные песни

Дошман ҡыуып килә, баланы ҡайҙа ҡуяйыҡ, ҡуяйыҡ, Күрәһеңме ҡарға ояһын, шунда ғына һалайыҡ, һалайыҡ, Эй... тәрирә-тирә-тәрирәй, тәрирә-тирө-тирәрәй-тирәрәй. Балабыҙҙы ҡалдырабыҙ, ҡарғалар, һеҙ ҡарағыҙ, ҡарағыҙ, Дошман беҙҙе ҡыуып килә, илгә ҡайтып барабыҙ, барабыҙ, Эй... тәрирә-тирә-тәрирәй, тәрирә-тирә-тирәрәй-тирәрәй. Башҡорт халыҡ йыры"

Һай… Урал арҡаһынан һыҙылып киткән Нәҙек, таҡыр, һыуһыҙ юл буйлап. Быҙау менән һыйыр ҡайтып киткән, Тормағандар улар күп уйлап. Аяғымды талдырып, Төн йоҡомдо ҡалдырып, Һелтәй-һелтәй ҡулдарҙы, Эҙләп киттем шуларҙы. Һай… Ҡуңыр буға һәү, һәү, Ҡуңыр буға һәү, һәү, Ҡуңыр буға һәү, һәү … Урал арҡаһынан уя баҫып, Елә-саба киткән малдарым. Улар һалған эҙҙән ҡыя баҫып, Барам ҡыҙырып Урал тауҙарын. Баҫҡан юлым таш ҡына, Йөрәккәйем ашҡына. Ҡасан барып табырмын, Талды аяҡ, балтырым. Һай… Ҡуңыр буға һәү, һәү, Ҡуңыр буға һәү, һәү, Ҡуңыр буға һәү, һәү

Дуҫым саҡырҙы ҡунаҡҡа, Тауыҡ бирҙе бүләккә, Һайлап алдым оҡшағанын, Үҙем менеп төнәккә. Ҡара тауыҡ бүләк тиеп, Кешеләргә маҡтандым. Әтәс булып ҡысҡырғас, Керер урын тапманым.

Беҙ һуғышҡа ингәндә, Бәхилләштек барыбыҙ. Беҙ һуғыштан сыҡҡанда, Алдан сыҡты даныбыҙ. Любезники, любизар, Маладис, маладис! Француздар килеп ингән Мәскәү тигән ҡалаға. Беҙҙең ғәскәр ҡыҫып алғас, Сығып ҡасты далаға. Любезники, любизар, Маладис, маладис! Наполеонға тәхет кәрәк, Үҙ еренә һыймаған. Мәскәүҙәргә килеп ингәс, Ул да үҙен һынаған. Любезники, любизар, Маладис, маладис! Француздар танынылар Әрәсәйҙә үҙҙәрен. Урыҫ, башҡорт ҡыҫмаҡлағас, Табалмайҙар эҙҙәрен. Любезники, любизар, Маладис, маладис! Мәскәүгә лә керҙек беҙ, Парижде лә күрҙек беҙ. Француздарҙы еңгәндә, Ер емертеп йөрөнөк беҙ. Любезники, любизар, Маладис, маладис!

Ай, эле бик еракта идек без, Житмеш чакрым жирдэн килдек без; Аккалфакнын тагылган чагы, Аккалфакнын тагылган чагы, Туганнарнын сагынган чагы. Житмеш чакрым якын жир тугел, Бер курешер эчен килдек без; Аккалфакнын тагылган чагы, Аккалфакнын тагылган чагы, Туганнарнын сагынган чагы. Оренбурдан мамык шэл алдым, Алтын тэнкэ бирдем жэллэми; Аккалфагым тэшердем кулдан, Аккалфагым тэшердем кулдан, Безнен дус-иш белэн ил тулган. Алтын тэнкэ бик зур мал тугел, Бер курешу узе эллэ ни; Аккалфакнын тагылган чагы, Аккалфакнын тагылган чагы, Аккалфакнын тагылган чагы, Туганнарнын сагынган чагы. Туганнарнын сагынган чагы.

Ҡаһым түрә менгән һәр юрғаның, вай, кем, Маңлайыңда булыр урайы. Ҡаһым түрә яуап биргән саҡта, вай, кем, Уң ҡулыңда булыр ҡурайы. Ҡаһым түрә менгән һор юрғаның, вай, кем, Бәкәлдәре уның аҡ ине. Ҡаһым түрә фарман биргән саҡта, вай, кем, Әйтер һүҙкәйҙәре хаҡ ине.

(йырҙың беренсе варианты) Ике лә генә егет бесән саба Уйыл буйҡайында ла сабында. Ҡайҙа ла ғына йөрөмәй, ниҙәр күрмәй, Ир-егеткәй иҫән дә сағында. Менгән генә атым, ай, кир булыр, Тибенгеһе уның да тир булыр. Урал буйҡайының аҫыл егете Данҡайҙары сығыр ҙа ир булыр. Уйылып ҡына аҡҡан Уйыл һыуы Уйландыра уйсан да ирҙәрҙе. Уйландырып ҡына ҡалмай, моңландыра, Һағындыра тыуған да ерҙәрҙе. (йырҙың икенсе варианты) Ҡурайсылар ҡурай, ай, уйнамаҫ, Башҡорт ҡурайҡайҙары булмаһа. Егет тә генә кеше йыр йырламаҫ, Йөрәгендә дәрттәр булмаһа. Әрәмәгә керһәм, үлән һирәк, Сәхрәләргә сыҡһам, ер еләк; Эсемдә генә минең уттар яна, Ник елкенә икән был йөрәк. Арыҫлан да кейек һис ҡайғырмаҫ, Ҡаршыһында бейек тау булһа; Егет тә генә кеше һис ҡайғырмаҫ, Ғәзиз башы уның һау булһа.

Йоморо матур тояғыңды Дағаларбыҙ, юрғам, Ҡырас матур ялдарыңды Уҡаларбыҙ, юрғам. Өҫтөндәге һылыуыңды Төшөр инде, юрғам. Һайт, ҡара юрғам, Тайт, ҡара юрғам. Башыңдағы йүгәнеңде Көмөшләрбеҙ, юрғам, Ҡара-ҡырпыу үңдегеңде Нағышларбыҙ, юрғам. Өҫтөңдәге һылыуыңды Төшөрсәле, юрғам. Һайт, ҡара юрғам, Тайт, ҡара юрғам.

Алға ғына ынтыл, ай, ҡаратым, Елберҙәтеп ҡырас ял өсөн. Аяма ла йәнең, һай, ҡаратым, Йөҙ егерме батыр ҡаны өсөн. Алдан ғына саба, алын бирмәй, Янарал да, майор аттары. Күҙҙәрен дә текәп, текәп ҡарап атҡа, Әжәл көтә башҡорт ҡарттары. Аяғыңды ҡарат ер тотамы, Әйҙә ынтыл, бирмә алдарҙы. Йөҙ егерме башҡорт ҡан-йәш түгә, Ағыҙма тип, беҙҙең йәштәрҙе.

Табаҡ та ғына табаҡ, ай, аҡ ҡағыҙ, Буранбайҙың яҙған хаттары. Буранбайҙың яҙған хатын уҡып, Зар илайҙар ауыл ҡарттары. Оҙон да ғына оҙон, ай, бик моңло, Буранбайҙың һуҙған йырҙары. Буранбайҙың йырын тыңлағанда, Йөрәкһенә ауыл ирҙәре. Буранбайҙың менгән ҡашҡа аты Саҡырым ғына бармай, баш ташлай. Түрә тигәндәргә ышанмағыҙ, Себер ебәреп үк, башты ашай. Алыҫта ғына алыҫ, ай, күренгән Юшатырҡай башы ла Аҡбейек. Буранбай ҙа китте, иле ҡалды Илкәйенә булды ла ҙур көйөк.

Йөрәктәр ҡушылды, ә юлдар айырылды Уртаға ярылды тормоштар Яртышар-яртышар ҡалдыҡ беҙ Нишләргә Яҙмыштан булмағас Уҙмыштар Һөйгәнем яттарҙа Моңһыу таң атҡанда Өҙөлә үҙәгем Өҙөлә Хәсрәтем юғала Шатлығым юл ала Бер генә ҡараһаң йөҙөмә Дөм ҡара төндәрҙә Йондоҙҙар һүнгәндә Йөрәкте саҡ малай сағырмын Менәрмен үрҙәргә Төшөрмен гүрҙәргә Яҙмыштан уҙмыштар Табырмын

Заһир: Йондоҙҙарға йондоҙ атылғанда, Осрашҡандар көндәр төн менән. Был донъяны белгәнемдән алып, Һинең барлығыңды мин беләм. Һин ҡайда, мин шунда, Ғәлийәм, Шатланам, илайым һәм көләм. Мәхәббәт алдында баш эйәм, Һин ҡайҙа, мин шунда, Ғәлийәм. Ғәлийә: Йондоҙҙарға йондоҙ атылғанда, Йөрәгемә ҡунды ялҡыны. Бер ялҡыны донъя балҡытырлыҡ Һөйөү булғандыр ул, ахыры. Һин ҡайҙа, мин шунда, Заһирым, ЙЫрактан эҙләгән яҡыным. Йөрәктә ҡабынған ялҡыным, Һин ҡайҙа, мин шунда, Заһирым. Заһир: Йондоҙҙарға йондоҙ атылғанда, Ғүмерҙәре янып юғала. Ғәлийә Ә мәхәббәт ғүмерләрҙән оҙон, Мәңге яна, мәңге йырлана. Заһир, Ғәлийә бергә: һин ҡайда, мин шунда, Ғәлийәм, /Заһирым/, Шатланам, илайым һәм көләм. Мәхәббәт алдында баш эйәм, Һин ҡайҙа, мин шунда, Ғәлийәм, /Заһирым/.

Һандуғастар эйәләшкән һыу эсәргә миләштән. Ҡайғыларым бөтәр ине Һине күреп һөйләшһәм. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минең йөрәгем? Ағиҙелгә баҫма һалдым Ҡайынын һайлап ҡына. Яндарыңа барыр инем Ҡош булып һайрап ҡына. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙелкәйҙе кискәндә Йырлайым ишкәк ишкәндә. Өзөлә үзәк, яна йөрәк Йәнем иҫкә төшкәндә. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙел һыуы тирбәлә Уртаһында һал булһа. Һыуға һалһаң, ҡалҡып сығар, Беҙгә насип яр булһа. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем?

Һандуғастар эйәләшкән һыу эсәргә миләштән. Ҡайғыларым бөтәр ине Һине күреп һөйләшһәм. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минең йөрәгем? Ағиҙелгә баҫма һалдым Ҡайынын һайлап ҡына. Яндарыңа барыр инем Ҡош булып һайрап ҡына. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙелкәйҙе кискәндә Йырлайым ишкәк ишкәндә. Өзөлә үзәк, яна йөрәк Йәнем иҫкә төшкәндә. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙел һыуы тирбәлә Уртаһында һал булһа. Һыуға һалһаң, ҡалҡып сығар, Беҙгә насип яр булһа. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем?

Һандуғастар эйәләшкән һыу эсәргә миләштән. Ҡайғыларым бөтәр ине Һине күреп һөйләшһәм. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минең йөрәгем? Ағиҙелгә баҫма һалдым Ҡайынын һайлап ҡына. Яндарыңа барыр инем Ҡош булып һайрап ҡына. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙелкәйҙе кискәндә Йырлайым ишкәк ишкәндә. Өзөлә үзәк, яна йөрәк Йәнем иҫкә төшкәндә. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙел һыуы тирбәлә Уртаһында һал булһа. Һыуға һалһаң, ҡалҡып сығар, Беҙгә насип яр булһа. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем?

Һандуғастар эйәләшкән һыу эсәргә миләштән. Ҡайғыларым бөтәр ине Һине күреп һөйләшһәм. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минең йөрәгем? Ағиҙелгә баҫма һалдым Ҡайынын һайлап ҡына. Яндарыңа барыр инем Ҡош булып һайрап ҡына. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙелкәйҙе кискәндә Йырлайым ишкәк ишкәндә. Өзөлә үзәк, яна йөрәк Йәнем иҫкә төшкәндә. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙел һыуы тирбәлә Уртаһында һал булһа. Һыуға һалһаң, ҡалҡып сығар, Беҙгә насип яр булһа. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем?

Һандуғастар эйәләшкән һыу эсәргә миләштән. Ҡайғыларым бөтәр ине Һине күреп һөйләшһәм. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минең йөрәгем? Ағиҙелгә баҫма һалдым Ҡайынын һайлап ҡына. Яндарыңа барыр инем Ҡош булып һайрап ҡына. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙелкәйҙе кискәндә Йырлайым ишкәк ишкәндә. Өзөлә үзәк, яна йөрәк Йәнем иҫкә төшкәндә. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем? Ағиҙел һыуы тирбәлә Уртаһында һал булһа. Һыуға һалһаң, ҡалҡып сығар, Беҙгә насип яр булһа. Эх, тала, тала, тала, Тала ике беләгем. Ниңә тала, ниңә яна Икән минем йөрәгем?

Һин ураған юлды мин урайым, Эҙҙәреңә түгәм күҙ нурын. Һин һулаған яҙҙы мин һулайым, Ҡайҙа, ҡайҙа ғына үҙең, Ҡайҙа ғына үҙең, күҙ нурым? Һин һөйәлгән талға мин һөйәләм, Бөрөләргә ҡоям күҙ нурын. Һин һөйөлгән елгә мин һөйөләм, Ҡайҙа, ҡайҙа ғына үҙең, Ҡайҙа ғына үҙең, күҙ нурым? Кемдәр генә аңлар хистәремде, Тоноҡланһа яҡты күҙ нурым? Елдәр генә һөйә сәстәремде, Ҡайҙа, ҡайҙа ғына үҙең, Ҡайҙа ғына үҙең, күҙ нурым?

Урманда ғына юлдар үтә түтә, Яуға китә башҡорт ирҙәре. Кем? Һай! Нуғайбәк, һай! лим зиләр, Нуғайбәк. Нуғайбәк, һай! лим зиләр һәй Ләйлүк. 2. Яуыз дошмандарға ҡаршы бара, Һоҡлар өсөн тыуған илдәрен. Кем? Һай! Нуғайбәк, һай! лим зиләр, һәй! Ләйлүк – 2 тапҡыр. 3. Урманда ғына юлдар үтә түтә, Сабата ҡайҙарғаһы үтә. Кем? Һай! Нуғайбәк, һай! лим зиләр, һәй! Ләйлүк – 2 тапҡыр. 4. Ашағандар үтә кейгән тыуҙа Тыныс тормоштарға ни етә? Кем? Һай! Нуғайбәк, һай! лим зиләр, һәй! Ләйлүк – 2 тапҡыр. Һааааааааааааай! Һаааааай! Һаааааааай! 5. Урманда ғына юлдар үтә түтә, Яуға китә башҡорт ирҙәре. Кем? Һааааааааай!

Әллиләү генәйем, Бәллиләү генәйем. Әсмәбикә тыпыр-тыпыр Баҫып килә генәйем. Иртә лә кил, кис тә кил, Тәҙерәңде сиртеп кил. Сиретеүеңде танырмын да, Ҡаршы сығып алырмын. Әллиләү генәйем, Бәллиләү генәйем. Әсмәбикә тыпырлатып Баҫып килә генәйем. Иртә лә кил, кис тә кил, Тәҙерәңде сиртеп кил. Сиретеүеңде танырмын да, Ҡаршы сығып алырмын.

Илгә сығып киткәнемдә, Бергә ҡалды ете ҡыҙ, Йэн hөйгәнен көтөргә тип, Һүҙен бирҙе ете ҡыҙ. Ай, ете ҡыҙ, ете ҡыҙ, Ҡайтhам илгә, берһе юҡ. Намыҫ һаҡлап, күлгә батҡан, Ғәйеп итер ере юҡ. Томбойоҡло тәрән күлдә, Эсмәлегем булған күл, Ете ҡыҙҙы тартып алып, Хафаларга һалган күл. Ҡар урмандың ҡара ташы — Күп йәшәгән төйәгем. Ете ҡыҙҙың үсен алмай Гүргә инмәҫ һөйәгем.